- czym jest i jak sobie z nim radzić. Praca stanowi bardzo ważny element życia człowieka XXI wieku. Postawienie jej na wysokim miejscu w hierarchii wartości ma swoje dobre i złe strony.
Uniwersalną prawdą życiową jest, że każdy nadmiar i utrata równowagi w życiu jest szkodliwa; tak jest również w wypadku syndromu wypalenia zawodowego.
W ostatnich latach zespół wypalenia zawodowego został uznany za problem zdrowia publicznego. Fizyczne i psychiczne skutki dolegliwości oraz obniżenie efektywności i jakości pracy osób dotkniętych wypaleniem oznaczają koszty ekonomiczne i społeczne.
Jednostka ta znalazła się na liście Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD pod nazwą: wypalenie - stan wyczerpania życiowego.
Czynniki ryzyka wypalenia zawodowego
Czynniki ryzyka rozwoju zaburzeń można przedstawić w podziale na trzy grupy.
Grupa I dotyczy sfery indywidualnych predyspozycji: temperamentu, cech biologicznych, zwłaszcza związanych z kondycją układu nerwowego.
Grupa II to czynniki osobowościowe: zdolność do podejmowania wyzwań, stopień zaangażowania w obowiązki, inne cechy charakteru.
Grupa III czynników wiąże się z płaszczyzną kontaktów międzyludzkich, zwłaszcza między współpracownikami.
Pracoholizm. Czynnikami predysponującymi są konflikty interpersonalne, mobbing, brak poprawnej komunikacji w zespole, brak możliwości podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub nadmierne wymagania w tym zakresie, ciągły pośpiech, zagrożenie utratą pracy itp. Stresować mogą warunki środowiskowe: hałas, nieodpowiednia temperatura.
Wypalenie zawodowe - definicja
Po raz pierwszy terminu wypalenie zawodowe użył H. Freudenberger w 1974 r. w USA. Psychiatra zaobserwował u młodych wolontariuszy zajmujących się młodzieżą z problemem narkotykowym stopniową utratę motywacji do pracy, spadek zaangażowania, a po około roku wolontariatu występowanie objawów somatycznych.
Za Freudenbergerem i Richelsonem wypalenie zawodowe to stan zmęczenia, frustracji wynikający z poświęcenia się sprawie, związkowi, sposobowi życia, bez otrzymania oczekiwanej nagrody. Według Maslach zaś wypalenie zawodowe to psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych.
Definicja Maslach jest obecnie najbardziej powszechna. Podczas badań podkreślono szczególne narażenie niektórych grup zawodowych na wystąpienie wypalenia: lekarzy, pielęgniarek, nauczycieli, pracowników opieki społecznej, menedżerów i innych zawodów wymagających pracy emocjonalnej.
W toku kolejnych badań wykazano, że na wypalenie zawodowe narażeni są też pracownicy innych profesji, nadmiernie obciążeni fizycznie i psychicznie.
Wypalenie zawodowe - objawy
Wypalenie zawodowe jest problemem występującym niezależnie od wieku. Objawy wypalenia można podzielić na 3 grupy: objawy indywidualne, interpersonalne i tzw. instytucjonalne.
Indywidualnymi objawami wypalenia zawodowego są: tendencje depresyjne, lęk, niższa kontrola emocji, wzrost napięcia nerwowego i poczucia frustracji, „bycia w pułapce”, zniżona samoocena, poczucie bezsilności, winy, zaburzenia pamięci i koncentracji, rozkojarzenie.
Na poziomie fizycznym długotrwały stres może spowodować bóle i zawroty głowy, nudności, chroniczne dolegliwości gastryczne, zaburzenia snu, zaburzenia w sferze seksualnej, zaburzenia apetytu, cyklu miesiączkowego u kobiet, wzrost ciśnienia tętniczego, ogólne osłabienie organizmu, zaostrzenie objawów chorób przewlekłych, np. alergii.
Wypalenie zawodowe cechuje utrata zapału (wy-palenie), znudzenie, kwestionowanie wartości moralnych.
W relacjach z innymi ludźmi osoba wypalona zawodowo będzie okazywać irytację, przewrażliwienie, może cechować się obniżoną empatią (zachowywać się w sposób mechaniczny, okazywać humor nieadekwatny do sytuacji). Będzie zniechęcona, z pesymistycznym i cynicznym podejściem do ludzi.
Wzrastać może u niej skłonność do etykietowania i obwiniania innych, wrogość i podejrzliwość. Agresywnemu charakterowi niektórych zachowań towarzyszyć może skłonność do dystansowania się i izolacji lub odwrotnie, nadmiernego przywiązania i zaangażowania.
W przestrzeni instytucjonalnej pracownik wypalony zawodowo to pracownik z niską satysfakcją z pracy i słabą motywacją do działania. Konsekwencją wielu zaburzeń jest jego obniżona efektywność, złe zarządzanie czasem, trudności dostosowawcze, opóźnienia i nieobecności.
W obliczu tak wielu objawów i dolegliwości związanych z wypaleniem zawodowym zasadnym staje się pytanie, czy osobom cierpiącym na to zaburzenie przysługuje zwolnienie pracownicze. W świetle prawa wypalenie zawodowe ma status syndromu, a nie choroby ani stanu medycznego, dlatego L4 udzielone przez lekarza wyłącznie z powodu wypalenia zawodowego nie zostanie uznane przez ZUS.
Wypalenie zawodowe – leczenie
Leczenie wypalenia zawodowego należy zacząć od uświadomienia sobie problemu i próby przywracania odpowiedniego balansu w życiu i dystansowania się od realiów w pracy. Nikt nie jest wszechwiedzący i nikt nie ma wpływu na wszystko, dlatego warto zwyczajnie „wyluzować”, w miarę możliwości pójść na dłuższy urlop.
W ramach samo opieki trzeba zatroszczyć się o higienę psychiczną i oparcie społeczne; przyznać sobie prawo i czas do relaksu, wyjść na miasto, zakupy, znaleźć czas na miłą aktywność w zależności od upodobań (jazda na rowerze, gra na instrumentach, sklejanie modeli i każde inne relaksujące hobby).
W samopomocy ważne jest też wypracowanie skutecznej strategii reagowania na stres: próby znalezienia pozytywnych stron w pracy, potraktowanie jej jako wyzwania, zaprzestanie przypisywania jej nadmiernej rangi.
Nieodzowne jest wsparcie rodziny, przyjaciół lub grupy psychoterapeutycznej; samotność nie sprzyja postępom w zwalczaniu wypalenia zawodowego. Komunikaty z otoczenia mówiące o tym, że dotknięty syndromem jest ważny, słuchany i że nie jest sam pełnią niezwykle ważną rolę w procesie zdrowienia.
Leczenie wypalenia zawodowego w zaawansowanym stadium wymaga wsparcia ze strony fachowców. Należy skonsultować się z psychologiem lub psychoterapeutą, w razie ciężkich objawów z lekarzem psychiatrą. Specjaliści dobiorą odpowiednią terapię i w razie konieczności leki.
Wypalenie emocjonalne
Emocjonalne wyczerpanie jest poczuciem przeciążenia emocjonalnego, pustki uczuciowej, braku energii psychicznej i fizycznej. To pojęcie szersze niż wypalenie zawodowe, nie ogranicza się bowiem jedynie do aspektu zawodowego.
Dotyczy innych sfer życia, w które są zaangażowane mocno emocje i motywacje osoby wypalonej. Psychologowie podkreślają, że wypalenie, które do tej pory zdawało się domeną dorosłych, coraz częściej dotyka także najmłodszych.
Nadmiar zajęć szkolnych i modnych aktywności pozaszkolnych może doprowadzić dziecko do groźnego w skutkach przeciążenia z objawami podobnymi do wypalenia zawodowego (patrz wyżej).
O wypaleniu emocjonalnym mówi się także w kontekście związków damsko – męskich. Mechanizm syndromu jest tutaj identyczny: nadmierne „inwestycje emocjonalne” bez poczucia „rekompensaty” skutkują utratą harmonii.
Między partnerami wzrasta zniechęcenie, znudzenie, izolacja, obojętność. Mnożą się kłótnie i zachowania agresywne. Wypalenie emocjonalne w związku nie może zostać zlekceważone, bo stanowi prostą drogę do rozpadu relacji.
Podobnie jak w wypadku wypalenia zawodowego problem musi zostać zauważony i, nomen omen, przepracowany, w celu powrotu do siebie, poczucia balansu i zadowolenia z życia.
Źródła:
Bańkowska A., Syndrom wypalenia zawodowego – symptomy i czynniki ryzyka, Pielęgniarstwo Polskie nr 2 (60) 2016
Anczewska M, Świtaj P., Roszczyńska J., Wypalenie zawodowe, Postępy Psychiatrii i Neurologii 2005; 14 (2): 67-77
Steciwko A., Mastalerz-Migas A., Stres oraz wypalenie zawodowe, Elsevier&Partner, [dostęp: books.google.pl]